اقتصاد کشور عمان و ارتباطات تجاری بین المللی عمان

معرفی کشور عمان

عمان یک کشور پادشاهی در شرق شبه جزیره عربستان است که از شرق با دریای عرب و از شمال با دریای عمان همسایه است. این کشور با ایران مرز دریایی مشترک دارد و از جنوب با یمن، از غرب با عربستان سعودی و امارات متحده عربی همسایه است. عمان از قرن هفدهم پادشاهی خودکفا بوده است. در قرن نوزدهم این کشور در اوج قدرت بود. با فروپاشی قدرت در قرن بیستم، این کشور تحت تأثیر امپراتوری بزرگ بریتانیا قرار گرفت، اگرچه هرگز به طور رسمی به آن نپیوست. عمان با ایالات متحده و بریتانیا پیوندهای نظامی و سیاسی دارد، اگرچه سیاست خارجی خود را به طور مستقل دنبال می کند. حاکمان این کشور پادشاهانی بی‌رقیب هستند، اگرچه قدرت قانونگذاری یا بازرسی محدودی دارند. نفت منبع اصلی درآمد اکثر کشورهای حوزه خلیج فارس است. این کشور در مقایسه با کشورهای همسایه خود یک تولید کننده متوسط است. کشاورزی و ماهیگیری منابع اصلی درآمد عمان هستند. گردشگری نیز جزو منابع درآمد مناسب این کشور است.

کشور عمان از سال 2000 به عضویت سازمان تجارت جهانی درآمده است و با جمعیتی بالغ بر 4.5 میلیون نفر، تقریباً 0.15 درصد از واردات جهانی در سال 2016 را به خود اختصاص داده است. بر اساس پیش بینی های صندوق بین المللی پول، درآمد سرانه عمان بر اساس خرید برابری قدرت از چندین کشور خاورمیانه و شمال آفریقا بالاتر است و تا سال 2020 به طور متوسط 1.34 درصد در سال افزایش داشته است.

بر اساس آخرین طبقه بندی بانک جهانی، عمان جزو کشورهای پردرآمد است. در نتیجه می توان گفت که بازار مصرفی بالقوه اقلام غیرنفتی در داخل مرزهای دریایی ایران وجود دارد که طبق آمار گمرک تنها 1.2 درصد از ارزش بازار کشور در سال 1394 را به خود اختصاص داده است.

وضعیت اقتصادی کشور عمان

وضعیت کشور عمان در نسبت به درآمد سرانه با آمریکا

با مقایسه درآمد سرانه عمان با ایالات متحده، واضح است که تولید ناخالص داخلی عمان از نظر برابری قدرت خرید از دهه 1990 کاهش یافته است. این نکته قابل توجه است که در سال 1990 درآمد سرانه عمان 26185.9 دلار بوده است که در مقایسه با درآمد سرانه 23888.6 دلار در آمریکا نسبت 1.09 را ثبت کرده است. اما این نسبت در سال 2020 به نصف کاهش یافته و رکورد 31117.8 دلار برای عمان و 63027.7 دلار برای آمریکا بوده و عدد 0.49 را نشان می دهد.

در میان کشورهای بررسی شده در نمودار، دو کشور عربستان و اسرائیل در سال 2020 عملکرد بهتری داشتند. در این دو دوره، رژیم صهیونیستی با درآمد سرانه تقریباً 0.6 برابر ایالات متحده، تقریباً موقعیت ثابتی را حفظ کرده است. اگرچه عربستان تا سال 2014 درآمد سرانه بالاتری نسبت به ایالات متحده داشت، اما از آن زمان تاکنون زیان قابل توجهی را تجربه کرده است و نسبت درآمد سرانه 1.3 به 0.7 کاهش یافته است. با این حال، نسبت به کشورهای دیگر مانند عمان، ایران، ترکیه، مصر، لبنان و عراق بهتر عمل کرد. در سال 2020، این کشورها در وضعیتی مشابه سال 1990 قرار دارند و درآمد سرانه آنها کمتر از نصف ایالات متحده است.

روند رشد درآمد سرانه عمان

اگر تولید ناخالص داخلی ایران، عمان و عربستان را در 30 سال گذشته بر اساس برابری قدرت خرید سرانه مقایسه کنیم، شاهد روند صعودی اعداد ثبت شده برای ما در کشور خواهیم بود. این روند رو به رشد در سال 2014 به پایان رسید و روند نزولی آغاز شد. بررسی قیمت انرژی در این بازه زمانی نشان می دهد که قیمت نفت از 109 دلار در هر بشکه در سال 2012 به 40 دلار در سال 2014 رسیده است و از آنجایی که اقتصاد هر سه کشور متکی بر درآمد نفت است، شاهد تاثیر این شوک بر مسیر درآمد سرانه البته باید توجه داشت که تاثیر این شوک قیمتی بر ایران به میزان قابل توجهی کمتر از عمان و عربستان بوده است. این به دلیل محدودیت های سنگینی است که بر صنایع انرژی ایران اعمال شده است. این احتمال وجود دارد که تأثیر اقتصادی چنین شوک های جهانی کاهش یابد.

روابط دیپلماتیک ایران و عمان

قابوس اندکی پس از به دست گرفتن قدرت، در جریان قیام ظفار از یک حزب چپ در استان ظفار شکست خورد، اما با کمک محمدرضا شاه پهلوی و ارتش ایران توانست آنها را در هم بکوبد. در نتیجه، او برای تضمین دوام سلطنت و تاج و تخت خود به شدت به ایران متکی بود. از آنجایی که اختلاف نظر بر سر برنامه های ایران داغ شد و کشورهلی عربی، آمریکا را برای انجام حمله به ایران تحت فشار قرار داد، عمان حتی قبل از قدرت گرفتن دولت باراک اوباما تلاش کرد بین ایران و ایالات متحده میانجی گری کند.

علاوه بر دوستی دیرینه آنها، تسلط ایران و عمان بر دو طرف تنگه هرمز به حسن همجواری آنها کمک قابل توجهی می کند. ثبات و آرامش این تنگه هم برای امنیت عمان و هم برای ادامه جریان نفت از خلیج فارس به سایر نقاط جهان حیاتی است. همه اینها نیازمند مسقط برای حفظ روابط صمیمانه و بدون تنش با تهران و همچنین تلاش برای کاهش تنش های بالقوه مضر در روابط ایران با سایر کشورها تا حد امکان ممکن است.

این روابط مثبت به ویژه در دهه های اخیر با تهران گسترش یافته است. عمان نقش تعدیل کننده مهمی در روابط ایران و غرب از نظر آزادی زندانی های هر دو طرف بازی کرده است.

پتانسیل های اقتصادی ایران و عمان

روابط اقتصادی ایران و عمان به طور مداوم در حال گسترش و افزایش است و این امر از یک سو به دلیل عملکرد مدیران عمانی در دوران تحریم علیه ایران و از سوی دیگر، فشارهای دولت امارات عربی بر فعالان اقتصادی ایرانی است. این دو دلیل بازرگانان ایرانی را به عمان سوق می دهد و در نتیجه تجارت بین دو کشور افزایش می یابد.

روابط عمان با همسایگانش در شبه جزیره عربستان مملو از پیچیدگی است. این توصیف شامل انواع ادعاهای ارضی نسبت به این کشور و همچنین اختلافات شدید مذهبی و ایدئولوژیک است. امارات متحده عربی نسبت به بخش هایی از این کشور به ویژه راس المسندم تردیدهایی دارد و هنوز هیچ مرز زمینی یا دریایی بین دو کشور ایجاد نشده است. از دهه 1950، عربستان سعودی نقش مهمی در ایجاد مقاومت عمان ایفا کرده است، بخش هایی از این کشور، به ویژه بخش عمانی واحه بوریمی و استان ظفار را طمع کرده است و به هیچ وجه به عنوان یک شریک مورد اعتماد در نظر گرفته نمی شود.

در نتیجه، از زمان روی کار آمدن سلطان قابوس، ایران به عنوان یک شریک برابر شناخته شده است و هر دو کشور مصمم به حفظ این روابط هستند.

در دوران تحریم، هر اقلامی که در فهرست تحریم‌های سازمان ملل نبود و می‌توانست به ایران ارسال یا صادر شود، بیشتر از طریق عمان ارسال می‌شد. علاوه بر این، طبق قوانین اقتصادی عمان، اقلام ایرانی می توانست آزادانه از این کشور صادر شود. در دوران تحریم ها علیه ایران، سهولت تجارت عمان به عنوان یک مزیت تلقی می شد. امضای چندین سند عمده بین دو کشور بسترهای ضروری برای بهره گیری از ظرفیت های موجود و بهبود همکاری های اقتصادی را فراهم کرده است. این مدارک عبارتند از:

• موافقت نامه بازرگانی
• موافقت نامه تشویق و حمایت از سرمایه گذاری دو جانبه
• موافقت نامه اجتناب از اخذ مالیان مضاعف
• موافقت نامه بازرگانی کشتیرانی
• موافقت نامه در همکاری حمل و نقل هوایی
• موافقت نامه بین اللملی تاسیس کریدور بین اللملی ترانزیت کالا ومسافر

کمیسیون مشترک اقتصادی دو کشور که به عنوان رکن اولیه همکاری و توسعه اقتصادی در دو دهه گذشته بوده است، 13 نشست موفق داشته است که راه حل های مورد نیاز برای رشد ارتباطات تجاری و اقتصادی بین دو کشور را ارائه می دهد.

تجارت ایران و عمان

بررسی تجارت ایران با عمان از سال 1395 تا 1400 نشان می دهد که ارزش آن در طول دوره کاهش محدودیت ها و توافقات با آمریکا افزایش یافته است. فضای تجارت آزادتر به افزایش 31 درصدی صادرات به عمان در آن دوره (1997) کمک کرد. با این حال، با برقراری مجدد تحریم، ارزش تجارت بار دیگر کاهش یافته است. این کاهش رشد ناشی از همه گیری، به ویژه در صادرات کشور مشهود است و تا سال 2018 ادامه داشته است.

از سال 2018 تا 2019 با وجود کاهش 17 درصدی ارزش صادرات، ارزش واردات 83 درصد افزایش یافته است. همانطور که در نمودار نشان داده شده است، تجارت با عمان بین سال های 1399 تا 1400 به طور قابل توجهی افزایش یافته است که بیشتر به دلیل افزایش فعالیت های تولید و تجارت در پی حذف محدودیت های جهانی مرتبط است..

وضعیت تجارت عمان

در سال 2020 عمان 34.9 میلیارد دلار صادرات و 28.4 میلیارد دلار واردات داشته است. از نظر تجارت خدمات، عمان 1.8 میلیارد دلار صادرات و 5.5 میلیارد دلار در سال 2020 واردات داشته است (ITC, 2022). وضعیت کنونی تجارت عمان با پنج شریک کلیدی آن و همچنین طبقه بندی کالاهای صادراتی و وارداتی را در جدوال زیر نشان داده ایم: